✍حسن بهنام، فعال فرهنگی_اجتماعی
یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین سخنان امام علی(ع) درباره رابطه حکومت و مردم که از آن می‌توان به عنوان مانیفست حکومت اسلامی نام برد، خطبه ۲۱۶ نهج‌البلاغه است.
پایگاه خبری آوای رودکوف-حسن بهنام:یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین سخنان امام علی(ع) درباره رابطه حکومت و مردم که از آن می‌توان به عنوان مانیفست حکومت اسلامی نام برد، خطبه ۲۱۶ نهج‌البلاغه است.
در این خطبه ارزشمند و مهم، حقوق متقابل رهبری و مردم و اهمیت حفظ حقوق اجتماعی، آزادی بیان و لزوم ارائه نقد و نظر، نیاز حاکمان به مشورت در امور و پرهیز از خودرأیی، استبداد و ظلم و تعدی به مردم به صراحت و روشنی مورد تأکید امام قرار گرفته است.
گرچه مقدس‌ترین شخصیت برای شیعیان پس از رسول خدا(ص)، امیرالمومنین(ع) است، ولی همان بزرگوار در جایگاه حکومتی‌اش جامه قداست به تن نمی‌کرد، به مردم اجازه نقد و اعتراض می‌داد. آنها را تشویق به پرسش‌گری می‌کرد. خود را به عنوان حاکم، پاسخگوی مردم می‌دانست و در حقوقی که برای خود تعریف می‌کرد یا وظایفی که برای شهروندان بیان می‌نمود، مبنا را قدسی بودن شخصیت خود قرار نمی‌داد. در این‌گونه جملات، حضرت هرگونه اتکای به یک مقام قدسی را در عالم سیاست نفی کرده و به مردم برای اندیشه و فکر و نظر، جسارت و جرأت داده است.
به عنوان مثال، آن حضرت در جنگ صفین، در سخت‌ترین شرایط جنگی به جای درس اطاعت از فرماندهی، درس حقوق ملت به کارگزاران حکومتی، فرمانداران و استانداران خود می‌دهد و آنها را همواره به حق‌گرائی و گزارش واقعیت‌ها سفارش می‌کند تا حقوق اجتماعی مردم استیفا شود و کاستی‌ها از جامعه اسلامی رخت بربندد، و خطاب به جمع مسئولان نظام می‌فرماید:
«فَلَا تُکَلِّمُونِی بِمَا تُکَلَّمُ بِهِ الْجَبَابِرَةُ، وَلَا تَتَحَفَّظُوا مِنِّی بِمَا یتَحَفَّظُ بِهِ عِنْدَ أَهْلِ الْبَادِرَةِ، وَلَا تُخَالِطُونِی بِالْمُصَانَعَةِ، وَلَا تَظُنُّوا بِی اسْتِثْقَالاً فِی حَقٍّ قِیلَ لِی، وَلَا الِْتمَاسَ إِعْظَامٍ لِنَفْسِی، فَإِنَّهُ مَنِ اسْتَثْقَلَ الْحَقَّ أَنْ یقَالَ لَهُ أَوِ الْعَدْلَ أَنْ یعْرَضَ عَلَیهِ، کَانَ الْعَمَلُ بِهِمَا أَثْقَلَ عَلَیهِ. فَلَا تَکُفُّوا عَنْ مَقَالَةٍ بِحَقٍّ، أَوْ مَشْوِرَةٍ بِعَدْلٍ، فَإِنِّی لَسْتُ فِی نَفْسِی بِفَوْقِ أَنْ أُخْطِئَ،...»
«پس با من چنان‌که با حاکمان جبار و سرکش سخن می‌گویند، حرف نزنید، و چنان‌که از آدم‌های خشمگین کناره می‌گیرند(نترسید و) دوری نجویید، و با چاپلوسی و ظاهرسازی با من رفتار نکنید، و گمان نکنید اگر حقّی به من پیشنهاد دهید بر من گران آید، یا در پی بزرگ نشان دادن خویشم. زیرا کسی که شنیدن حق، یا عرضه شدن عدالت بر او مشکل باشد، عمل کردن به آن دشوارتر خواهد بود. پس، از گفتن حرف حق، یا ارائه نظر مشورتی عادلانه به من خودداری نکنید، زیرا خود را برتر از آن‌که اشتباه کنم و از آن ایمن باشم نمی‌دانم، مگر آن که خداوند مرا حفظ فرماید، پس همانا همه ما بنده پروردگاریم که جز او پروردگاری نیست...»/خطبه ۲۱۶ نهج البلاغه.
یقیناًَ آن‌چه جامعهٔ امروز ما و مردم و مسئولان کشور سخت به آن نیازمندند تا به استحکام اعتماد و پیوندهای اجتماعی و حل مشکلات متعدد و پیچیده بینجامد، تمسک و عمل به آموزه‌های روشن و گره‌گشای این خطبه ارزشمند است.
در چنین شرایطی، نشانه‌های پایداری پیوند ملت و رهبری و عزت دین و جامعه و اصلاح امور و برقراری عدالت در جامعه پدیدار می‌شود.
با اصلاح امور زندگی و معیشت، مردم در تداوم حکومت امیدوار و دشمن در آرزوهایش مأیوس و ناکام خواهد شد.
مطالعه و تفکر و تعمق در خطبه ۲۱۶ برای همه علاقه‌مندان و فعالان حوزه مسائل سیاسی اجتماعی و به ویژه مسئولان نظام یقیناً راه‌گشاست.
*معاون پژوهشی اداره آموزش و پرورش ناحیه ۴ اهواز
در این خطبه ارزشمند و مهم، حقوق متقابل رهبری و مردم و اهمیت حفظ حقوق اجتماعی، آزادی بیان و لزوم ارائه نقد و نظر، نیاز حاکمان به مشورت در امور و پرهیز از خودرأیی، استبداد و ظلم و تعدی به مردم به صراحت و روشنی مورد تأکید امام قرار گرفته است.
گرچه مقدس‌ترین شخصیت برای شیعیان پس از رسول خدا(ص)، امیرالمومنین(ع) است، ولی همان بزرگوار در جایگاه حکومتی‌اش جامه قداست به تن نمی‌کرد، به مردم اجازه نقد و اعتراض می‌داد. آنها را تشویق به پرسش‌گری می‌کرد. خود را به عنوان حاکم، پاسخگوی مردم می‌دانست و در حقوقی که برای خود تعریف می‌کرد یا وظایفی که برای شهروندان بیان می‌نمود، مبنا را قدسی بودن شخصیت خود قرار نمی‌داد. در این‌گونه جملات، حضرت هرگونه اتکای به یک مقام قدسی را در عالم سیاست نفی کرده و به مردم برای اندیشه و فکر و نظر، جسارت و جرأت داده است.
به عنوان مثال، آن حضرت در جنگ صفین، در سخت‌ترین شرایط جنگی به جای درس اطاعت از فرماندهی، درس حقوق ملت به کارگزاران حکومتی، فرمانداران و استانداران خود می‌دهد و آنها را همواره به حق‌گرائی و گزارش واقعیت‌ها سفارش می‌کند تا حقوق اجتماعی مردم استیفا شود و کاستی‌ها از جامعه اسلامی رخت بربندد، و خطاب به جمع مسئولان نظام می‌فرماید:
«فَلَا تُکَلِّمُونِی بِمَا تُکَلَّمُ بِهِ الْجَبَابِرَةُ، وَلَا تَتَحَفَّظُوا مِنِّی بِمَا یتَحَفَّظُ بِهِ عِنْدَ أَهْلِ الْبَادِرَةِ، وَلَا تُخَالِطُونِی بِالْمُصَانَعَةِ، وَلَا تَظُنُّوا بِی اسْتِثْقَالاً فِی حَقٍّ قِیلَ لِی، وَلَا الِْتمَاسَ إِعْظَامٍ لِنَفْسِی، فَإِنَّهُ مَنِ اسْتَثْقَلَ الْحَقَّ أَنْ یقَالَ لَهُ أَوِ الْعَدْلَ أَنْ یعْرَضَ عَلَیهِ، کَانَ الْعَمَلُ بِهِمَا أَثْقَلَ عَلَیهِ. فَلَا تَکُفُّوا عَنْ مَقَالَةٍ بِحَقٍّ، أَوْ مَشْوِرَةٍ بِعَدْلٍ، فَإِنِّی لَسْتُ فِی نَفْسِی بِفَوْقِ أَنْ أُخْطِئَ،...»
«پس با من چنان‌که با حاکمان جبار و سرکش سخن می‌گویند، حرف نزنید، و چنان‌که از آدم‌های خشمگین کناره می‌گیرند(نترسید و) دوری نجویید، و با چاپلوسی و ظاهرسازی با من رفتار نکنید، و گمان نکنید اگر حقّی به من پیشنهاد دهید بر من گران آید، یا در پی بزرگ نشان دادن خویشم. زیرا کسی که شنیدن حق، یا عرضه شدن عدالت بر او مشکل باشد، عمل کردن به آن دشوارتر خواهد بود. پس، از گفتن حرف حق، یا ارائه نظر مشورتی عادلانه به من خودداری نکنید، زیرا خود را برتر از آن‌که اشتباه کنم و از آن ایمن باشم نمی‌دانم، مگر آن که خداوند مرا حفظ فرماید، پس همانا همه ما بنده پروردگاریم که جز او پروردگاری نیست...»/خطبه ۲۱۶ نهج البلاغه.
یقیناًَ آن‌چه جامعهٔ امروز ما و مردم و مسئولان کشور سخت به آن نیازمندند تا به استحکام اعتماد و پیوندهای اجتماعی و حل مشکلات متعدد و پیچیده بینجامد، تمسک و عمل به آموزه‌های روشن و گره‌گشای این خطبه ارزشمند است.
در چنین شرایطی، نشانه‌های پایداری پیوند ملت و رهبری و عزت دین و جامعه و اصلاح امور و برقراری عدالت در جامعه پدیدار می‌شود.
با اصلاح امور زندگی و معیشت، مردم در تداوم حکومت امیدوار و دشمن در آرزوهایش مأیوس و ناکام خواهد شد.
مطالعه و تفکر و تعمق در خطبه ۲۱۶ برای همه علاقه‌مندان و فعالان حوزه مسائل سیاسی اجتماعی و به ویژه مسئولان نظام یقیناً راه‌گشاست.
*معاون پژوهشی اداره آموزش و پرورش ناحیه ۴ اهواز
نظرات بینندگان
عکس روز
