نگرش قرآن به فضایل و رذایل اخلاقی

به گزارش پایگاه خبری آوای رودکوف، طبق بیان قرآن، همان گونه که انسان دارای فطرت و توحیدی است و از طریق آن، به وجود خدای بزرگ که دارای جمیع صفات زیباست ـ پی می برد. از راه فطرت نیز به فضایل و رذایل آشنا می شود؛ و می یابد که فضیلت، تقوای نفس؛ و رذیلت، فجور نفس است. عقل نیز این بیان قرآن را تأیید و ثابت می کند، و مسأله حُسن و قبح عقلی بیانگر آن است که عقل به درک حُسن فضایل و قبح رذایل نایل می شود و به تبیین اخلاق نظری می پردازد.

فضایل و رذایل از آن جهت فطری اند که انسان، به لحاظ مرتبه عالی وجودی اش، طالب کمال انسانی بوده و صفات مبعود را جستجو می کند؛ و به لحاظ مرتبه دانی وجودی اش، در طلب مادّیت و مُلک و در پی صفات پست حیوانی می باشند. فضایل و رذایل از آن جهت فطری اند که انسان، به لحاظ مرتبه عالی وجودی اش، طالب کمال انسانی بوده و صفات مبعود را جستجو می کند؛ و به لحاظ مرتبه دانی وجودی اش، در طلب مادّیت و مُلک و در پی صفات پست حیوانی می باشند. بنابراین، آنچه از صفات و اعمال، مناسب مرتبه انسانی باشد، فضیلت و آنچه صرفاً در جهت رشد صفات حیوانی باشد به نحوی که با بُعد والای انسانی منافات داشته باشد رذیلت محسوب می شود. از دیدگاه عقل، صفات انسانی حُسن، و صفات حیوانی صرف، نوعاً برای انسان، قبح و زشت است.

نسبت به دیدی که می‌توان از انسان داشت، متفاوت است. اگر انسان را از حقیقت ثابت برخوردار ندانیم و تمام تحوّلات حاصل در وجودش را تابع عوامل خارجی بدانیم، نتیجه حاصل از چنین دیدی این خواهد بود که فضایل و رذایل، تابع شرایط موجود است و سخن گفتن از فطری یا غیر فطری بودن اخلاق، بی‌اثر و پوچ خواهد بود.

طبق بیان قرآن،‌ همان گونه که انسان دارای فطرت توحیدی است و از طریق آن، به وجود خدای بزرگ که دارای جمیع صفات زیباست پی می‌برد. از راه فطرت نیز به فضایل و رذایل آشنا می شود؛ و می‌یابد که فضیلت، تقوای نفس؛ و رذیلت، فجور نفس است.

حجتالاسلام قهرمان احمدی، امام جمعه هریس در گفت‌‌و گو با آوای روکوف، اظهار کرد: اگر بخواهیم به صورت ریشه ای فضایل و رذایل اخلاقی را یشناسیم، باید جنبه ها و جلوه های نفس را درنظر بگیریم.

وی، افزود: یکی از مسایل و اساسی که در قرآن کریم و سنت و سیره انبیاء الهی و ائمه معصومین و بزرگان دین مطرح است شناخت فضایل و رذایل اخلاقی ایست.

وی، با استناد به آیات 7 و 8 سوره شمس (وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها-7- فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها-8-) بیان کرد: در این آیات می خوانیم: و سوگند به نفس آدمی و آن قدرتمند حکیمی که آن را موزون ساخت و سامان بخشید(7) و در اثر داشتن چنان نظامی خیر و شر آن را به آن الهام کرد(8).

حجت‌الاسلام احمدی، ادامه داد: قرآن کريم انسان را داراي چهار نفس ملهمه يا الهام کننده، نفس اماره، نفس لوامه و نفس مطمئنه معرفی نموده است.امام جمعه هریس، ضمن بازگو نمودن آثار ارزنده کمالات اخلاقی در سعادت انسان یادآور شد: فضایل و کمالات اخلاقی، آثار ارزنده‌ای در سعادت دنیوی و اخروی انسان دارد. هر کس می‌خواهد، به سعادت ابدی، دست یابد، لازم است که صفحه دلش را از رذایل اخلاقی و اخلاق ناپسند پاک کرده، فضایل اخلاقی را جایگزین آن نماید.

حجت‌الاسلام احمدی اظهار کرد: چون كمال انسان امری واقعی و صفتي وجودی است، بنابراین افعال و صفاتی كه بين آنها و كمال نهايی انسانی رابطه علّی و معلولی وجود داشته باشد آن افعال و صفات دارای ارزش اخلاقی بوده و در رديف فضايل اخلاقی محسوب می شوند.

وی، بااشاره به فرموده امیرالمومنین علی(ع) افزود: ایشان می فرمایند: فضایل اخلاقی به انسان نیرو و قدرتی معنوی می دهد که می تواند با استفاده از آن ها بر خویشتن مسلط و مالک خوی خویش شده، یک نوع مصونیت اخلاقی بدست آورد و به آن کمال و سعادتی که لایق و جایگاه خلیفه الله است، برسد.

حجت‌الاسلام احمدی، مجموع رذایل اخلاقی را نشأت گرفته از نفس عماره دانست و تاکید کرد: مجموع رذایل اخلاقی نشأت گرفته از نفس عماره است، فضایل اخلاقی از نفس ملهمه و درنهایت از نفس لوامه و نفس مطمئنه نشأت می گیرند.

انسان گرفتار در صفات پست، سقوط می کند

حجت‌الاسلام محمود شربیانی، امام جمعه شهرستان عجب‌شیر در گفت‌وگو با آوای روکوف، اظهار کرد: اگر انسان به صفات پست گرفتار شود به موجودی پست و رذل تبدیل می شود و سقوط می کند و از چهارپایان پست تَر خواهد شد.

وی، افزود: از آنجا ‌که انسان دارای فقر هویتی و ذاتی است، هیچ چیزی را نمی‌تواند داشته باشد که از آن خودش باشد، بلکه حتی وجودش همانند انرژی از منبع آن به بشر می‌رسد به‌طوری که اگر دمی قطع شود، انسان نابود می‌شود.

وی با استناد به آیه ۹ سوره شمس(قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا) بیان کرد: در این آیه می‌خوانیم: قسم به این آیات الهی که هرکس نفس ناطقه خود را از گناه و بدکاری پاک و منزه سازد به یقین در دو عالم رستگار خواهد بود.

حجت‌الاسلام شربیانی، ادامه داد: معرفی الگوهای برتر اخلاقی و ایجاد الگوهای رفتاری در بین اقشار مختلف جامعه و معرفت و آگاهی بخشی به فرد و جامعه نسبت به فضایل و رذایل و بیان آثار و نتایج آنها با توجه به آیات و روایات و سیره معصومین از عمده ترین راه های نهادینه کردن اخلاق و فضائل اخلاقی در فرد و جامعه محسوب می شوند.

امام جمعه عجب‌شیر، از توانایی آدمی در تشخیص فضايل و رذايل اخلاقی یادآور شد: آدمی هدايت فطری فضايل و رذايل اخلاقی را تشخيص می دهد و اصول اخلاقی خوب و بد را درک می کند و به راهنمايی تکوينی و فطری می داند که وفای به عهد و امانت داری و راستی و درستی و شجاعت و عدالت خوب و از خلق و خوی پسنديده است و برعکس عهدشکنی و خيانت در امانت و دروغگويی و نادرستی و زبونی و پستی و ظلم و بی عدالتی از صفات ناپسند است.

وی با اشاره به فرموده امیرالمومنین علی(ع) افزود: ایشان می فرمایند: خلق خود را نیکو گردان تا خداوند حساب تو را در قیامت آسان گیرد.

حجت‌الاسلام شربیانی، ضمن بازگو نمودن توصیه صفات خوب در قرآن تاکید کرد: بهترین صفات برای انسان خوب و مومن و متدین در قرآن توصیه شده است خدای منعال صفات خوب را در قرآن توصیف و تمجید نموده است.

گزارش از: امیرمسعود طایفه سلطانخانی