افزایش كمّی محصولات كشاورزی درسایه اصلاح بذر گیاهان زراعی

پایگاه خبری آوای رودکوف- امیر مسعود طایفه سلطانخانی:تهيه و گواهی و مصرف بذر گواهی شده نقش اساسي در افزايش محصولات كشاورزی و غذای روزمره مردم داشته و يكی از جنبه های مهم علوم كشاورزی محسوب می شود و ده ها سال است كه در كشورهای توسعه يافته، از نظر كشاورزی متداول شده و هدف تهيه و توليد ارقام مطلوبی از گياهان است كه از نظر مقدار محصول، مقاومت به آفات و امراض،ارزش غذايی، بازارپسندي و... نسبت به ساير واريته ها ارجحيت داشته باشد.

در شرایط نا مساعد افزایش عملکرد به طریق اصلاح نباتات به مقدار کم و صرف زمان طولانی ممکن است ژن های کنترل کننده عملکرد برای بروز حداکثر پتانسیل خود به عوامل محیطی تولید وابسته می‌باشند.

مقاومت از جمله عمده‌ترین اهداف اصلاح نباتات است، بیشتر تولیدات در مناطق نامساعد سرما و شوری حاصل می شود و گیاه مجبور است برای تولید کافی با این شرایط نامساعد مقابله کند بعضی از واریته‌های گیاهان در شرایط نامساعد محیطی و فقر حاصلخیزی خاک قادر هستند مقدار مناسبی محصول را در واحد سطح تولید کنند، بنابراین شناسایی ژنوتیپ های مقاوم به تنش های محیطی از اصلی‌ترین راه کارهای مناسب برای رفع معضل مذکور است.

کیفیت خصوصیتی است که باعث افزایش ارزش محصول می‌شود کیفیت در جایی ممکن است به ارزش غذایی یک غله یا طعم و بافت یک میوه تلقی شو، کیفیت جزء مهمی از هر برنامه اصلاح نباتات محسوب می‌شود، به عنوان مثال ژنوتیپ های مختلف گندم آرد تولیدی حاصل از آن را تحت تاثیر قرار داده و درنهایت حجم و بافت و رنگ نان را مستقیم تحت تاثیر قرار می‌دهد.

هزینه ای که یک کشاورز در طول عملیات کاشت، داشت و برداشت اعم از هزینه کارگر، آب، کود و سم باید بپردازد، شاید به صد برابر قیمت بذر برسد، از طرفی چناچه به هر کدام از این عوامل یاد شده توجه کمتری شود تولید محصول به همان اندازه کم توجهی پایین می آید، اما عدم دقت در تهیه و خرید بذر شاید به نابودی و یا قابل استفاده نبودن کل محصول تمام شود.

سالم و مقاوم بودن بذر یکی دیگر از مشخصات بذر مرغوب است و باید از بذرهای مقاوم و ضدعفونی شده برای افشاندن استفاده کرد. رنگ، درصد رطوبت، بو و درخشندگی بذر از عوامل دیگری هستند که می توان به کمک آن ها بذر مرغوب را تشخیص داد.

بذر های اصلاح شده بر اساس پژوهش های انجام شده تولید می شود که افزایش تولید، مقاومت در برابر بیماری ها و آفات، مصرف کم آب و... از امتیازهای استفاده از بذرهای اصلاح شده است.

امروزه افزایش کیفیت و اصلاح برای افزایش مقاومت به بیماری‌ها و آفات و تحمل به تنش‌های محیطی از اهداف اصلاح بذر گیاهان زراعی در نظر گرفته می‌شود.

بذر به عنوان اندام اصلی تكثير و تولید گياهان زراعی، عامل دستيابی به پتانسيل واقعی عملكرد كمّی و كيفی يک ژنوتيپ محسوب شده و ابزاری براي انتقال تكنولوژی نوين توليد محصول و ابزاری بنيادين برای تحقق امنيت غذايی است.

بالا بودن قدرت و درصد جوانه زنی که عامل بسیار مهمی در درصد سبز شدن محصول و درنهایت بر میزان عملکرد تاثیر بسزایی خواهد گذاشت.

در ارقام اصلاح شده کنونی این اهداف در نظر گرفته شده است و ارقام معرفی شده، علاوه بر اینکه نسبت به ارقام رایج محلی و یا ارقام معرفی شده قبلی عملکرد بیشتری دارند.

از نظر کیفیت (برای مثال کیفیت نانوایی یا کیفیت علوفه) نیز مطلوب هستند و بعضی از ارقام اصلاح شده نیز نسبت به تحمل تنش‌هایی محیطی از جمله تنش خشکی و شوری اصلاح شده‌اند.
در ابتدا، مهم‌ترین هدف اصلاحی در اصلاح گیاهان زراعی افزایش عملکرد بوده است.

زاعان درجه خلوص بالای بذر به لحاظ کیفی عاری از بذور علف های هرز، اجسام جامد، بذور ریز، شکسته و چروکیده، بذور سن زده و بذور سایر محصولات را به عنوان برتری ارقام اصلاح شده در نظر داشته باشند.

یکنواختی و یکدست بودن مزرعه و همینطور افزایش درآمد زارع با توجه به افزایش عملکرد محصول نسبت به بذور خودمصرفی را باید از مهم‌ترین مزایای ارقام اصلاح شده قلمداد نماییم.

اصول تهيه بذر گواهی شده از نظر علم كشاورزی كه هدف بالا بردن ارزش كيفی و كمّی محصولات كشاورزی است از اهميت بسزايی برخوردار است، زيرا بذر زمانی ارزش دارد كه دارای صفات ارزشمند زراعی بوده و ارزش يک محصول گياهی نيز به ميزان قابل ملاحظه ای به كيفيت بذر آن نبات بستگی دارد بذر با آن همه اهميت متاسفانه بسيار آسيب پذير بوده و تحت تاثير عوامل متعددی قرار گرفته و در معرض خطر فرسايش ژنتيكی قرار می گيرد، چنانكه بذور اصلاح شده پس از توزيع و انتشار بين زارعان در مراحل مختلف تهيه و كنترل بذر در مزارع، انبار، كارخانجات و آزمايشگاهها به طور دقيق و صحيح كنترل و نظارت نشود اين ارقام با ساير ارقام و محصولات ديگر مخلوط شده و زحمات چندين ساله محققان و كارشناسان و هزينه های صرف شده به هَدٌر رفته و خواص ارثی گياه به تدريج از بين رفته و ضرر و زيان فراوانی متوجه كشاورزان و مملكت خواهد شد، پس با بهره گيری از اصول و مقررات كنترل و گواهی بذر و استفاده از علوم متعددی نظير آمار، طرح آزمايشات، اصلاح نباتات... به منظور حفظ خلوص ژنتيكی و مكانيكی ارقام اصلاح شده كوشا باشيم.

امیرمسعود طایفه سلطانخانی
(کارشناس زراعت و اصلاح نباتات و کارشناس ارشد بیوتکنولوژی کشاورزی)