آوای دنا-علیرضا سعیدآبادی:سحرگاهان و افطارهای ماه مبارک رمضان خاطرات ماندگاری را می سازند و ایضاً به یاد می آورند.از کودکان و نوجوانانی که سال اول و یا سال های نخست روزه داری را تجربه می کنند تا پدران و مادران کهنسالی که الگوی فرزندان ، نوه ها و نتیجه های خود در انجام امور دینی هستند.احترام کوچک ترها به بزرگ ترها در فرهنگ ایرانی بسیار زیبا و منحصربه فرد است.این احترام پس از مرگ عزیزان نه تنها ادامه دارد بلکه در مقایسه با جنبه های مادی توجه و احترام ، بر معنویت و عناصر غیرمادی آن افزوده می شود.سوگواری و زیارت اهل قبور، نماد های این احترام و دو جلوه خاص از فرهنگ ایرانی-اسلامی هستند.
ماه رمضان و سفره های سحر و افطار یکی از آن مواقعی است که یاد گذشتگان را بیشتر از سایر اوقات در اذهان زنده می کند.خاطره عزیزانی که در سال یا سال های پیش ، روزه دار این ماه بوده اند و درکنار ما عبادت می کردند و مایه برکت سفره های ایرانی بوده اند و حال ، جسم شان در زیر خاک آرمیده است.همه می دانیم دفینه های بسیاری در دل خاک قرار داشته و دارند.بخشی از آنها میراث مادی هستند و درکنار سایر عوامل ، تمدن را می سازند و بخشی دیگر میراث معنوی این ملت هستند و ارزش ها و مفاخر فرهنگی و دینی جامعه بشمار می روند.سرمایه های مادی شامل اشیاء قیمتی ، دفینه های قدیمی و آثار بدست آمده و پنهان در دل خاک و سرمایه های معنوی همانا انسان های خفته در خاک این سرزمین هستند.این گنجینه های معنوی ، هویت دینی و مایه عزت و عبرت ما هستند.
بیان زیبای قرآن کریم در سوره واقعه و تقسیم انسان ها به السابقون السابقون ، اصحاب الیمین و اصحاب الشمال و زندگی اخروی هرکدام از این سه گروه این پیام را دارد که از خیل عظیم مومنین و مومنات در این دیار، بخشی در زمره گروه اول و بخش کثیری در گروه دوم قرار دارند و قطع به یقین ، دشمنان این مردم خداجو نیز در گروه سوم قرار می گیرند.بارها شنیده اید که مردم ، صاحبان قبرهایی را دیده اند که پس از ده ها و صدها سال اجسادشان تازه بوده و در زیر خاک نپوسیده اند.گنجینه های آسمانی نهفته در دل خاک این سرزمین بسیارند.علی بن موسی الرضا و فاطمه معصومه علیهم السلام شمس الشموس و قمر آسمان ایران و جهان هستند.امامزادگان ، اولیای خدا ، علمای دین ، بزرگان علم و فرهنگ ، شهدای عزیز که از زمره گروه اول و السابقون السابقون اند و گروه دوم از مومنین و مومنات و به تعبیر قرآن کریم اصحاب الیمین ، هردو گروه البته با درجات خاصه خود از گنجینه های مقدس این خاک هستند.ارواح آسمانی گروه دوم گرچه تصرف مادی در این دنیا و وضع ساکنان آن به چشم ظاهر ندارند اما جای هیچ شکی نیست که بر ارواح اهل زمین نفوذ دارند و به آنها نزدیک می شوند و انرژی می دهند و می گیرند.
من معتقدم شاخص هایی وجود دارد که با آنها می توان کیفیت این رابطه را درحد فهم زمینی خود درک کرد.بارزترین نمونه که مردم آن را می شناسند و به خوبی با آثار آن در زندگی خو گرفته اند خواب است.زیباترین و مهم ترین نوع خواب ها ، رویاهای صادقه است.این رویاها عامل پیوند بسیار محکم اهل زمین و آُسمان هستند و باعث می شوند زندگی انسان های باایمان و دورافتاده از اصل خویش تا حد زیادی رنگ و بوی آسمانی به خود بگیرد.هرچه بر درجات ایمان مومنین و مومنات افزوده شود این ارتباط بین زمین و آسمان بیشتر و بیشتر خواهد شد.بزرگان فراوانی در بین ما بوده و هستند که از ارتباطات ماورائی بسیار قوی برخوردارند.در زندگی روزمره مردم ، این کلیدها و شاخص ها برای اتصال به آسمان کم نیستند.
تلاوت قرآن مجید و درک معانی والای آن از مهم ترین راه های ارتباطی بشر با خالق و اهل آسمان است و هدیه ثواب آن به ارواح درگذشتگان از سنت های پسندیده و سفارشات دینی است.
نماز از بااهمیت ترین کلیدهای ارتباطی دیگر است که براساس آن اعمال انسان در درگاه خداوند پذیرفته و یا رد می شود.علاوه بر آثار نمازهای یومیه ، دربین نمازهای واجب و مستحبی ؛ نماز میت ، نماز شب اول قبر و نماز والدین چند راه قوی و تاثیرگذار بر وضعیت درگذشتگان بشمار می روند.روایت شده که حضرت امام جعفر صادق علیه السلام هر روز دو رکعت برای پدر و مادر ، نماز والدین را بجا می آوردند.
ادعیه و ذکرهای فراوانی برای وضعیت های مختلف و نیازهای دنیوی و اخروی مومنین و مومنات از معصومین علیهم السلام به ما رسیده که خود شاخص ارزنده دیگری برای این ارتباط است و در کتاب های معتبر دعا و مناجات در دسترس همه ما قرار دارند.
فاتحه و زیارت اهل قبور از دیگر راه های ارتباطی با اهل آسمان است.مگر نه این است که ما با هر درجه از ایمان برای شادی روح درگذشتگان بر سر مزارشان می رویم ، دعا می کنیم ، قرآن می خوانیم و برای خشنودی شان فاتحه می فرستیم و آرزوی دیدارشان را در روز واپسین داریم.این شادی گرچه با درک های متفاوت نزد مردم همراه است اما کیفیت قابل فهمی برای همه ما دارد و به آن ایمان داریم و از عمق وجود ، خیرات می کنیم و آداب اسلامی و فرهنگی را درباره اموات بجا می آوریم.این از آثار عملی اعتقاد به معاد ، جهان پس از مرگ ، یوم تبلی السرائر و این آموزه است که "همه از خداییم و بازگشت همه ما به سوی خداست".گرچه گذشت زمان ، کم یا زیاد در برخی از مردم از شدت و کیفیت توجه به گذشتگان می کاهد اما این شور و عشق ایرانی-اسلامی نسبت به والدین و عزیزان درگذشته ، هیچگاه از بین نمی رود.
شاخص دیگری که در اعتقادات دینی ما عمق و ریشه دارد اهدای خیرات و نذورات برای اموات و عزیزان فقیدمان است.این که در سفارشات بزرگان بسیار به اطعام نیازمندان و روزه داران سفارش شده و هرکدام از ما به اندازه وسع خود با عشق و ایمان قلبی این کار را انجام می دهیم و ثواب آن را به درگذشتگان خود هدیه می کنیم یک رابطه عاطفی بسیار زیبا در بین ما ایرانی ها نسبت به عزیزان سفرکرده است.
شاخص ارتباطی دیگر که به رابطه پدر-فرزندی و مادر-فرزندی بازمی گردد شاخص اعمال است.ترک محرمات و انجام واجبات دو دسته اصلی از اعمال هستند و ترک مکروهات و انجام مستحبات دو دسته فرعی از اعمال محسوب می شوند.ما به این آموزه دینی باور داریم که "فرزند صالح گلی از گلهای بهشت است" و این برای پدران و مادران فقید یکی از جلوه های عمومی باقیات الصالحات است.پرونده اعمال انسان با مرگ بسته می شود مگر در مواردی که به آن اعمال ماتاخر می گویند.یکی از مهم ترین این اعمال که با تاخیر آثار آن را اموات دریافت می کنند اعمال فرزندان است.از این رو ، در رابطه عاطفی فرزندان و پدران و مادران این یک رابطه همیشگی است که با مرگ بر جنبه های معنوی احترام فرزندان به والدین افزوده می شود.در مفاتیح الجنان آمده است که چه بسا فرزندانی که در زمان حیات پدر و مادر از دعای خیر والدین برخوردار نبوده و عاق شده اند اما پس از مرگ آنها با انجام اعمال خوب ، عاقبت به خیر گردیده اند و همینطور عکس آن نیز صادق است.از اعمال ماتاخر دیگری که فرزندان به درگذشتگان ثواب آن را هدیه می کنند موقوفات است.
شاخص دیگری که می توان برشمرد زیارت اماکن مقدسه است.نفس حضور در جوار خانه خدا ، حرم پیامبر گرامی اسلام صلوات الله علیه و حرم امامان همام و فرزندان مطهرشان علیهم السلام بر کیفیت بخشی به ارتباط با اهل آسمان می افزاید و هرچه این زیارت با توجه قلبی بیشتری همراه باشد آثار آن پربرکت تر خواهد بود.
شاخص دیگر ، شرکت در نمازهای جماعت مساجد است.تفاوت بین نماز فردی و جماعت را در کتب دینی و روایات فراوان خوانده ایم اما معنویت هنگام بازگشت از نماز جماعت به خانه و یا محل کار و آرامش روحی ناشی از آن و کیفیت درونی خوبی که در انسان پدید می آورد برای همه ما کم یا زیاد قابل درک است.همنشینی کودکان ، نوجوانان ، بزرگسالان و سالمندان در صفوف روحانی نماز ، شنیدن موعظه امام جماعت و فضای معنوی حاکم بر مسجد بر درجه ادب و احترام کوچک ترها به بزرگ ترها و فرهنگ دینی مردم می افزاید.
شاخص دیگر ، تامل در سیره عملی معصومین علیهم السلام ، اولیای الهی ، بزرگان و علمای دین است.برای ما در دوره معاصر به دلیل دسترسی ها و راه های ارتباطی بسیار زیاد با علما و مراجع دینی فهم ارتباطات معنوی و سیر و سلوک این عزیزان همانند روزگاران گذشته سخت و صعب نیست هرچند که بخش زیادی از ارتباطات ماورائی این بزرگواران جنبه شخصی و خصوصی دارد و عمدتاً پس از ارتحال شان از سوی نزدیکان آنان به تدریج منتشر می شود لیکن می توان با پیگیری زندگی این بزرگان ، درحد بضاعت به یافته های گرانقدری دست یافت.بطور نمونه ، از مرحوم حضرت آیت الله سیدجمال الدین گلپایگانی با واسطه نقل کرده اند که ارتباط ایشان با ارواح و مردگان بیش از زندگان بوده است.این بزرگوار در دوره زندگی خود در نجف ، روزانه بین یک تا دو ساعت برای زیارت اهل قبور به قبرستان پر رمز و راز وادی السلام می رفتند.
شاخص دیگر ، قلب سلیم است.آنچه که باعث می شود انسان گرفتار در دنیا به اهل آسمان نزدیک شود همین است.بصیرت قرآنی ، نمازهای عارفانه ، دعاهای خالصانه و اعمال بی ریا ، زیارت عاشقانه و سایر راه های ارتباطی اهل زمین و آسمان به واسطه قلب سلیم است.قرآن می فرماید:الا من اتی الله به قلب سلیم.تنها سرمایه انسان در جهان آخرت همانا آورده های قلب سلیم است.
شاخص آخر ، ماه مبارک رمضان و آثار دنیوی و اخروی روزه این ماه و درک شب های قدر است.راه ها و نحوه اتصال بندگان به دریای رحمت الهی در این ماه در عمق جان همه ما قابل دریافت است.پیامبر عظیم الشان اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید:درهای آسمان در شب اول ماه رمضان گشوده می شود و تا آخرین شب این ماه بسته نخواهد شد.همه می دانیم خواب مومنین و مومنات عبادت است.هراندازه در بیداری به عزیزان سفرکرده توجه داریم در خواب نیز این توجه می تواند راه ارتباطی و اثرگذار خوبی در این ماه و البته درصورت تداوم نسبی این شرایط معنوی و حفظ آمادگی های روحی مناسب در سایر ماه های سال بین ما و این عزیزان باشد.
من طرح این ایده را در این هنگام ، از برکات ارواح پدر و مادر سفرکرده خود می دانم.این اولین ماه رمضان است که در فراق مرحومه مادرم می گذرد.او در صبح روز ولادت مولی الموحدین حضرت علی ابن ابی الطالب علیه السلام به دیار باقی شتافت.امیدوارم در آینده توفیق بیشتری بیابم و این نوشتار را که هدف اصلی آن قاعده مندسازی رابطه اهل زمین با اهل آسمان و عزیزان سفرکرده است بتوانم در قالبی گسترده تر و به صورت کامل تر به پدران و مادران و فرزندان این سرزمین آسمانی تقدیم کنم.
شادی ارواح طیبه اولیای الهی ، شهدای اسلام ، مومنین و مومنات ، پدر و نیز مادر تازه درگذشته این حقیر بخوانید فاتحه مع الصلوات.
علیرضا سعیدآبادی کارشناس ارشد روابط بین الملل و کارشناس اقتصادی
